سوال: براي بالا بردن قدرت مباحثه چه پيشنهاداتي داريد؟

پاسخ: پرسشگر گرامي خوشحالیم كه مخاطب ما هستید. امیدواریم که مشاور خوبی برای شما باشیم. در مورد سوال شما این ابهام وجود دارد که منظور شما از مباحثه چیست؟ به نظر می رسد که منظور شما تقویت صحبت و مذاکره کردن، مناظره و جدال احسن است. همه ما در زندگي فردي و اجتماعي خود با خانواده، بستگان، دوستان، همسايگان، همکاران و... بحث و گفت و گو مي کنيم. بدين ترتيب در روابط اجتماعي دائم در موضوع هاي گوناگون اقتصادي، سياسي و... به گفت وگو و تبادل نظر مي پردازيم. سؤال مهم اين است که چرا در بسياري از اين بحث ها، در پايان به جاي «وحدت و همبستگي» به اختلافات دامن زده و دوستي ها کمتر و دشمني ها بيشتر مي شود. حقيقت اين است که اغلب به جاي گفت وگوي سالم و سازنده که قرآن مجيد از آن به «جدال احسن» ياد مي کند، از شيوه هاي تخريبي و نامناسب بهره مي بريم. جدال احسن يعني؛ گفت و گو با مخالفان بر اساس شيوه درست و با هدف روشن کردن حقيقت نه بيرون کردن رقيب از ميدان و غلبه بر او. از امام صادق(ع) در تفسير جدال احسن آمده است که مراد از آن جدال با کمک کتاب ا... و قرآن است. (نورالثقلين، ج۳) روش شناسي \"جدال احسن\" در روش جدال احسن، شخص با تکيه بر اصول و اعتقادات مشترک به گفت وگو مي نشيند تا براساس همان اصول و اعتقادات مشترک حقانيت سخنان خود را تبيين و تحليل کند. البته از آن جا که جدال احسن تنها زماني ممکن و شدني است که اصول و مباني مشترکي وجود داشته باشد که تفهيم و تفهم بر محور ومدار آن انجام شود، نمي توان با کساني که هيچ گونه اصول ومباني مشترکي با آنان نداريم جدال احسن را انجام داد. چنان که امکان ندارد با کساني که ستمگر و لجوج و حق ستيز هستند و از همان آغاز در انديشه درک و فهم نيستند به جدال احسن پرداخت. به اين معنا که جدال احسن و نيکو زماني شدني است که شخص مقابل درمقام اين نباشد که بر باطل خود اصرار کند؛ زيرا نمي توان با کساني که از همان آغاز حق ستيز هستند مباني و اصول مشترکي پيدا کرد؛ حق ستيزان براي فرار از پذيرش حق هر دم مباني و اصول خويش را تغيير مي دهند و حتي به سخن پيشين خود نيز پشت پا مي زنند؛ بنابراين نبايد اميدوار باشيد که براي پايه گذاري گفت وگو با آن ها به نقطه مشترکي برسيد. فنون جدال احسن جدال و احتجاج فنون خاصي دارد که رعايت اين فنون در پيشبرد مقاصد علمي و عقيدتي جدال مؤثر است: الف) بهره گيري از مباني پذيرفته شده از سوي دوطرف: لازم است فرد مباني طرف مقابل را به دست آورد و بر اساس آن وارد بحث و مناظره شود. در مناظره امام رضا(ع) با مخالفان، جاثليق به امام(ع) مي گويد: چطور با کسي بحث کنم که با کتابي استدلال مي کند که منکر آن هستم و به پيامبري استدلال مي کند که به آن ايمان ندارم؟ امام رضا(ع) فرمود: اي مسيحي! اگر با انجيل با تو استدلال کنم به آن اقرار مي کني؟ جاثليق گفت: آري، برخلاف ميلم بدان اقرار مي کنم (الاحتجاج)؛ بنابراين امام رضا(ع) با هر گروه از مخالفان بر اساس مباني خودشان مناظره مي کرد. ب)چارچوب بحث: طرفين مناظره بايد در ابتدا چارچوب بحث و محل نزاع را مشخص و بحث را در چارچوب معين هدايت کنند، تا آسان تر به نتيجه برسند. ج)واژه شناسي بحث: از آنجا که برخي واژه ها، مبهم، داراي اشتراک لفظي و معاني متعدد است، بر طرفين مناظره فرض است که در ابتداي بحث منظور خود را از اين گونه واژه ها مشخص کنند. د) منظم بحث کردن: پيمودن بحث به صورت قدم به قدم و از مقدمات ساده شروع کردن تا رسيدن به نتيجه مطلوب از فنون ضروري مناظره است. آداب جدال احسن و احتجاج از نگاه اسلام احتجاج و جدال در اسلام، جايگاه ويژه اي دارد و اسلام ضمن سفارش به نپذيرفتن چيزي بدون تفکر و تفحص همگان را به بحث و گفت وگو دعوت مي کند. جدالي که اسلام آن را مي پذيرد داراي ويژگي هايي است که مي توان به مواردي از قبيل؛ هدف صحيح، دفاع از حقيقت، دفع شبهات و از بين بردن اوهام و سوء ظن ها، تصديق عقايد مکتب حق، شکست دادن خصم ياوه گو به قصد ياري حق اشاره کرد. جدال و احتجاج بايد همراه با صبر و متانت و انديشه و درايت باشد.آداب جدال و احتجاج از نگاه اسلام عبارت است از: ۱ -توکل به خدا: بر مؤمن و مسلمان لازم است که در هنگام بحث و مناظره با مخالفان از خداوند در شفاف ساختن حقايق در گفت وگوها استعانت جويد. شما[مؤمنين] چيزهايي از خدا اميد داريد که آن ها اميد ندارند.(نساء:۱۰۴) ۲ -بهره گيري معيارهاي عقلي و علمي: در اسلام به پيروي از معيارهاي عقلي و علمي توجه مي شود. خداوند در قرآن بارها مخالفان را مخاطب قرار داده است، و به پيامبر(ص) مي فرمايد: به آنان بگو: اگر راست مي گوييد، دليل و برهانتان را بياوريد.(بقره:۱۱۱) ۳ -رعايت ارزش هاي اخلاقي: بسياري از مواقع براهين عقلي به دليل رعايت نکردن کامل جنبه اخلاقي گفت وگو، موفق به کشف حقايق نمي شود. احترام به طرف مقابل، برخورد نيکو و صادقانه براي دستيابي به نتايج عاقلانه اهميت فراوان دارد. ۴ -احترام به طرف مقابل بحث: رعايت احترام متقابل از مهم ترين آداب جدال ومناظره است. ۵ -قول لين (پرهيز از تندي): فايده اين گونه سخن گفتن اين است که همان بار اول طرف را وادار به مقابله نمي کند. خداوند متعال به موسي دستور مي دهد که با هارون به سوي فرعون برود و با گفتاري نرم او را به سوي خود بخوانند: به سوي فرعون برويد که طغيان کرده است، سپس به نرمي با او سخن بگوييد، شايد متذکر شود يا (از خدا) بترسد.(طه: ۴۳) ۶ -ضرورت رعايت انصاف: مناظره کننده بايد امکاناتي براي طرف مقابل به وجود آورد تا آنچه در ذهنش فراهم آورده به کار گيرد و ايراد کند. امام رضا(ع) در مناظره با مخالفان، هر جا جمله درستي از طرف مقابل مي شنيد فوراً تأييد مي کرد و مي فرمود:«صدقت» (التوحيد:ص۴۲۹). در اسلام جدال يا به تعبير ديگر بحثهاى تعصب آلودى که براى برترى جويى برطرف مقابل و نه براى تبيين حق صورت مى گيرد به شدت نکوهش و از آن به عنوان يکى از گناهان کبيره ياد شده است؛ چرا که بزرگ ترين سد راه حق و رسيدن به واقعيت هاست.

منبع: پرسمان